In een eerder artikel beschreef ik een brief die in 1779 in Surhuizum door Alida Schouten werd geschreven en bestemd was voor haar neef Fredrik Bernard Giffenig te Mannar (Ceylon). De brief is buitgemaakt door de Engelsen tijdens de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog. Pas later heb ik informatie gevonden over het schip waarmee deze brief werd vervoerd. Dat leverde meer op dan ik had verwacht.
Alida Schouten schrijft haar brief op 1 november 1779. Zij kan niet weten dat haar neef dan al ruim een maand niet meer in leven is. Voor hem deed wat er verder met de brief gebeurde er dus niet meer toe. Ik vroeg me af of het mogelijk zou zijn om te achterhalen met welk schip de brief op weg was gegaan naar Ceylon. Het antwoord vond ik in een aantal stappen.
1) Ik ben begonnen met de signatuur waaronder de brief op de website Brieven als Buit is vermeld (30/735). Met dat kenmerk heb ik gezocht in de gegevens van het project Sailing Letters, dat ook is gewijd aan de buitgemaakte brieven. Dat leverde in eerste instantie zeven schepen op. Slechts één daarvan, de Held Woltemade, werd in verband gebracht met Ceylon. Verder kwam ook de Paarl naar voren, die op weg was naar Amsterdam.
2) Daarna ben ik opnieuw gaan kijken naar een klein briefje dat bij de brief van Alida Schouten zat. Dat kon ik niet lezen toen ik het eerste artikel over de brief schreef. Met de namen uit de vorige stap achter de hand, lukte het nu wel om de tekst grotendeels te lezen.
Ik lees de tekst als: “Bundle [nr?] 50. 20 Letters & packets … ships Paerl and He.woltemade to and from India private trade …”. Het briefje is dus na de aankomst in Engeland geplakt op een pakket brieven afkomstig van de Paerl en de Held Woltemade.
3) Omdat ik nu een scheepsnaam had, kon ik gericht verder zoeken. In de schepenindex op vocsite.nl vond ik een beschrijving van de Held Woltemade: “Op 19 december 1780 vertrok de ‘Held Woltemade’ voor haar derde reis vanaf Texel. De bestemming was Ceylon. Op 1 juli 1781 echter is het schip door twee Engelse fregatten genomen tijdens de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784). Zij dwongen het schip naar Plymouth te varen waar zij op 3 februari 1782 aankwam.” Als schipper wordt Swerus Vrolijk vermeld.
4) De meest voor de hand liggende vervolgstap was om de schipper op te zoeken in de online database met VOC-opvarenden van het Nationaal Archief. Deze database is gebaseerd op de scheepssoldijboeken van de Verenigde Oostindische Compagnie. Hieruit blijkt dat Swerus Vrolijk met de Held Woltemade op 14 april 1781 aankwam op Kaap De Goede Hoop en op 28 juni weer vertrok. Vermeld wordt dat hij al op 1 juli 1781 uit dienst gaat, omdat zijn schip gelicht is door de Engelsen. Hij is in 1783 gerepatrieerd. Later is hij weer schipper op een ander schip.
5) Omdat de brieven van de Paerl samen met de brieven van de Held Woltemade zijn opgeslagen in Engeland, heb ik vervolgens geprobeerd via de Parel meer te weten te komen over de lotgevallen van de Held Woltemade. In de schepenindex op vocsite.nl vond ik ook een beschrijving van de Parel. Het belangrijkste detail was, dat het schip in 1781 door de Engelsen is veroverd in de ‘Saldanha Baai’.
6) Naar aanleiding hiervan vond ik in de Engelstalige Wikipedia het artikel “Battle of Saldanha Bay (1781)”. Het artikel was toen (3-12-2013) veel minder uitgebreid dan het nu (21-4-2014) is. Het beschreef de verovering van vijf VOC-schepen in de Saldanha Baai door de Engelsen. Die schepen lagen eerst bij Kaapstad, maar werden naar de meer afgeschermde en beter te verdedigen baai overgebracht. De positie van deze schepen werd per ongeluk aan de Engelsen onthuld door de schipper van een toen niet nader genoemd schip. Ik vermoedde toen dat het hier wel eens om de Held Woltemade kon gaan.
7) Dat mijn vermoeden juist was, bleek op de website historicalmedia.nl, die een uitgebreid verslag geeft van de slag in de Saldanha Baai. De Held Woltemade lag eerst met de andere vijf schepen in de Saldanha Baai om gerepareerd te worden. Daarna kreeg het toestemming om haar reis naar het Oosten te vervolgen. Een paar dagen later kwam er een oorlogschip met een Franse vlag langszij. Omdat de Fransen toen hielpen om de Kaap te verdedigen tegen de Engelsen, vertelde de schipper van de Held waar de Franse vloot en de vijf oostindiëvaarders lagen. Tot zijn schrik werd toen de Engelse vlag gehesen en werd het schip overmeesterd. Het vervoerde een fortuin aan ‘bullion’ (= ongemunt goud en zilver).
Als ik nu (april 2014) dezelfde puzzel op zou willen lossen, dan zou het sneller kunnen. Het Engelstalige Wikipedia-artikel over de slag in de Saldanha Baai is sinds begin december sterk uitgebreid. De Held Woltemade wordt nu bij name genoemd, al is de naam wel sterk verminkt. Ook zijn nog andere details toegevoegd. De Held Woltemade vervoerde “stores and £ 40.000 in bullion” naar Ceylon. Twee van de in beslag genomen schepen gingen op weg naar Engeland verloren, maar waren verzekerd bij Lloyd’s.
Tenslotte heb ik nog allerlei achtergrondinformatie over de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog opgezocht. Ik wilde namelijk weten waarom het zolang heeft geduurd voordat er een schip naar Ceylon vertrok met de brief van Alida Schouten. Vermoedelijk had dat te maken met de aanloop naar de oorlog. Er was in de Republiek veel politieke onenigheid over de militaire bescherming van VOC-schepen. Voor de fijnere details over de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog moet je het overigens niet hebben van de Nederlandstalige Wikipedia. De Engelstalige versie steekt op dat punt met kop en schouders boven de Nederlandstalige versie uit.