Volgens een notariële akte waren mijn voorouders Rienk Rienks Dijkstra (1787-1867) en Tjimkje Oenes de Vries (1795-1881) tot 1852 eigenaar van een huis, schuur en schaapskooi, aan de oostkant van Bakkeveen. Op die plek staat nu aan de Mjûmster Wei nog een monumentale boerderij, genaamd De Scheperij.
Tot 1813 was dit heidegebied van Allard Scheltinga, een koopman uit Harlingen, die Bakkeveen in het laatste kwart van de 18e eeuw over had genomen van de familie Van Burmania (Leeuwarder Courant, 22-1887). Hoewel hij in 1813 overleed, werden zijn bezittingen pas in 1825 verkocht. Er wordt dan gesproken over een vacante boedel (Leeuwarder courant, 21-10-1825). Misschien wilden de erfgenamen hun vingers niet branden aan de nalatenschap. De erflater stelde in zijn testament nogal wat eisen en had bovendien vlak voor zijn overlijden een rechtzaak over Bakkeveen verloren.
Bij de verkoop in 1825 gaat het om een veel groter gebied ten oosten van de Bakkeveenster Vaart dan later in 1852. In 1825 betreft het onder andere “Een perceel heideveld, hebbende ten noorden ten oosten en westen de erven van Jhr. van Lynden, en ten zuiden de Drentsche weg”. Hierbij wordt de inmiddels grotendeels verdwenen Oude Drentse Weg bedoeld (alleen het eerste stuk vanaf de Bakkeveenster vaart bestaat nog). De Drachtster predikant Henricus Heppener wordt de nieuwe eigenaar, maar verkoopt de heidevelden twee jaar later weer.
In 1827 koopt de Drachtster veenbaas Johannes Engberts van der Meulen en heideveld van ongeveer 50 hectare, met het recht om 50 schapen te weiden in het aangrenzende Bakkeveense Mandeveld.
In de contracten uit 1825 en 1827 wordt met geen woord gerept over een huis op het verkochte stuk heide. Op de eerste kadastrale kaart die kort daarna is gemaakt (1827/1828), treffen we Johannes Engberts van der Meulen aan als eigenaar van 35 hectare heide. Ook nu is er nog geen huis te bekennen. Wanneer is het de boerderij met de schaapskooi dan gebouwd? Wanneer is Rienk Rienks Dijkstra hier komen wonen? Ik vermoed dat dat rond 1841 is gebeurd, op basis van de volgende indirecte aanwijzingen.
- Uit de volkstellingen van 1829 en 1839 blijkt dat hij in Bakkeveen op nr. 72 woonde. Door volkstellingsgegevens te combineren met o.a. kadastergegevens op HISGIS, kon ik achterhalen dat nr. 72 een boerderij aan de noordoostkant van de Bakkeveenstervaart was. Die boerderij was eigendom van de grootgrondbezitster Etta Arnolda van Teijens (een 9e-graads nicht van mij). Rienk Dijkstra woonde in 1839 dus nog niet op de plek van de Scheperij.
- Maar in 1848 waarschijnlijk wel, omdat de Eekhoff-kaart uit dat jaar voor het eerst een huis toont op het stuk heide dat tot 1852 van hem was. Hij moet dus ergens tussen 1839 en 1848 zijn verhuisd.
- Dat klopt, want als in 1849 het bevolkingregister begint, woont Rienk Dijkstra ineens in een huis zonder nummer (nr. 72 vond ik niet terug, al is die plek tot op heden bewoond gebleven). In 1852 vertrekt hij met zijn gezin van die plek naar De Wilp. Dat is ruim twee maanden na de verkoop van zijn boerderij op de heide.
- Mijn schatting is nog preciezer te maken door te kijken naar de Oorsponkelijke Aanwijzende Tafels van het kadaster. In deze perceelsgewijze tabel staan in de laatste kolom nummers die verwijzen naar latere mutaties, soms met jaartallen erbij. Bij het meest relevante perceel, nr. 115, waar het huis op kwam te staan, staat het jaartal 1841, bij de overige vijf percelen 1843.
- Tenslotte lenen Rienk Dijkstra en zijn vrouw een bedrag van 1.464 gulden, volgens een obligatie van 19-2-1842, die ik nog niet heb kunnen inkijken. Omdat er vaak onroerend goed als onderpand wordt vermeld, zou uit deze akte kunnen blijken of ze toen de grond al bezaten die ze in 1852 verkochten.
In 1852 verkoopt Rienk Rienks Dijkstra het huis, met schuur, schaapskooi, bouwland en heide aan heelmeester Pieter Klazes Pel uit Drachten. De notariële akte geeft een uitgebreide maar soms verwarrende beschrijving van het geheel. Het krantenknipsel uit de Leeuwarder Courant (20-2-1852) hieronder is een beknopte weergave daarvan.
De erfgenamen van Pieter Klazes Pel doen in 1899 een poging om De Scheperij met land, bos en heideveld te verkopen (Nieuwsblad van het Noorden, 12-11-1899). Blijkbaar is er te weinig geboden, want ze houden scheperij en grond uiteindelijk zelf. Volgens de notariële akte is Jan Durks van der Mei dan de gebruiker.
Het had weinig gescheeld of het huis was er niet meer geweest. Door de novemberstorm van 1972 was het huis deels ingestort. Het zou eerst worden gesloopt maar kon met subsidie worden gerestaureerd (Leeuwarder Courant, 26-9-1973).
Bronnen
- Bevolkingsregister 1849-1859 Opsterland. (FamilySearch)
- Fries Kaartenkabinet.
- Foto’s van De Scheperij. (Beeldbank Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed)
- Kaart Eekhoff Opsterland 1848. (Friesland op de Kaart)
- Kaart Schotanus-Halma 1718. (Friesland op de kaart)
- Leeuwarder courant (21-10-1825), aankondiging publieke verkoop onroerend goed uit de vacante nalatenschap van Allard Scheltinga. (Delpher).
- Leeuwarder Courant (22-1887), Eenige bijzonderheden van Bakkeveen. (Delpher)
- Leeuwarder Courant (1852), aankondiging verkoop boerderij met schapenhok en heide te Bakkeveen. (Delpher)
- Leeuwarder Courant (26-9-1973), Toch restauratie oude boerderij in Bakkeveen. (Delpher)
- Minuutplannen en Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels van de kadastrale gemeente Duurswoude. (Beeldbank Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed)
- S.J. van der Molen, Opsterlân. Skiednis fan in Wâldgritenij. Laverman, Drachten, 1958.
- Nieuwsblad van het Noorden (12-11-1899), aankondiging verkoop Scheperij Bakkeveen. (Delpher)
- Notariële akten over grondtransacties in Bakkeveen en de nalatenschap van Allard van Scheltinga en Pieter Klazes Pel. (Alle Friezen)
- Volkstelling 1829 Opsterland. (FamilySearch)
- Volkstelling 1839 Opsterland. (FamilySearch)