Durk Jelles (1736-1778)

Durk Jelles wordt in 1736 in Eestrum geboren, waar hij op 2 december wordt gedoopt. Zijn ouders zijn Jelle Feijes en Dieuke Tjeerds. Hij trouwt in 1758 in Eestrum met Antje Jinnes. Tussen 1759 en 1768 krijgen ze vier kinderen: Jelle, Jinne, Tjeerd en Grietje. De jongste twee zijn waarschijnlijk al jong overleden. Jelle en Jinne zullen in 1811 allebei de achternaam De Haan aannemen.

Durk Jelles en Antje Jinnes zijn steeds in Eestrum blijven wonen. Wel verhuizen ze enkele malen. Dat blijkt uit de speciekohieren, waarin ze geregistreerd staan onder de nummers 10 (1760-1761), 20 (1761-1770) en 16 (1774-1779). Op dit laatste nummer woont in die tijd Jelle Feijes.

Er is maar één vermelding bekend waaruit zijn beroep blijkt. Dat is in februari 1764. Hij koopt dan samen met twee anderen voor 520 gulden een nieuwe schuit bij een scheepstimmerman te Bergumerdam. In de ‘bijlebrief’ worden de drie kopers ‘veer & beurtschippers van den dorpe Ystrum’1) genoemd. De andere twee, Uble Sybrens en Oeds Tjebbes, waren volgens andere bronnen echter boer van beroep. Mogelijk was hun betrokkenheid daarom vooral financieel en was het uitvoerende werk voor Durk Jelles. Zijn naam staat niet onder het contract, maar het stuk vermeldt ook niet dat hij niet kan schrijven.

Een goudmijn is de nieuwe schuit voor Durk Jelles in ieder geval niet geworden. Zes jaar later, in 1770, wordt hij in de speciekohieren namelijk vermeld als ‘gealimenteerde’. Dat betekent dat hij niet in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien en afhankelijk is van de bedeling. Hiervoor was hij aangewezen op de diaconie van de hervormde kerk van Eestrum. Omdat je niet snel in aanmerking kwam voor ondersteuning en Durk Jelles dan nog vrij jong is, is er misschien een ziekte of handicap in het spel geweest. Maar dat blijft speculeren. Zijn status van gealimenteerde verklaart waarom hij een aantal jaren uit de belastingboeken verdwijnt. In deze periode heb ik hem in de hypotheekboeken van Tietjerksteradeel aangetroffen als gebruiker van een ‘kamer en hovinge’ in Eestrum (1773), eigendom van Uble Sybrens en zijn familie.

In 1769 wordt Durk Jelles genoemd in de rekeningboeken van de diaconie van Eestrum. Hij treedt dan op als ‘oproeper’ op een boelgoed. ‘Oproeper’ is een verouderde term voor iemand die op een openbare verkoping de goederen afroept. De diaconie betaalt hem hiervoor zes stuivers.

Als hij in 1778 op 42-jarige leeftijd overlijdt, betaalt de diaconie zijn begrafenis, die plaatsvindt omstreeks 20 juli. Het rekeningenboek noemt verschillende kostenposten: een liter jenever gebruikt bij het rouwbezoek (acht stuivers), een doodskist (tien gulden) en bier voor na de begrafenis (een gulden en vijftien stuivers). De collecte via het bekken op het kerkhof bracht zestien stuivers en tien penningen op. Als een gealimenteerde overleed, vervielen zijn nagelaten goederen aan de diaconie. Ongeveer een week na de begrafenis wordt daarom een boelgoed gehouden. Dat brengt vier gulden en twaalf stuivers op. Daar staan echter ook kosten tegenover: het aankondigen van het boelgoed (twee stuivers) en de ‘verteringen’ tijdens het boelgoed (zes stuivers). Alles bij elkaar zijn de opbrengsten van begrafenis en boelgoed (5-8-10) nog niet de helft van de kosten (12-11-0).2)

Durk Jelles overlijdt dus in diepe armoede. Zijn broer Tjeerd Jelles komt volgens de speciekohieren in zijn plaats als bewoner. De weduwe van Durk Jelles, Antje Jinnes, woont hierna op verschillende plekken in Eestrum, Twijzel en weer in Eestrum. De laatste keer dat ze in Eestrum wordt genoemd, in 1786, is ze nog steeds gealimenteerde.

Noten
1) Hierbij moet niet worden gedacht aan iemand die de hele dag mensen helpt een rivier of kanaal over te steken. Waarschijnlijk ging het om het vervoer van passagiers en vracht tussen Eestrum en Leeuwarden, volgens een vaste dienstregeling. Veel Friese dorpen hadden een dergelijke dienst.
2) De doodskist wordt geleverd door de kuiper Sytse Hendriks.